یافته تازه یک پزشک ایرانی: یک قند ساده، در نقش درمانگر دردهای مزمن عصبی
تاریخ انتشار :
سه شنبه ۱۸ شهريور ۱۴۰۴ ساعت ۱۵:۲۶
کد مطلب : ۱۹۶۸۵
سالم‌خبر: همکاری کم‌سابقه پزشکان و متخصصان آمار زیستی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، با تمرکز بر راهکارهای نوین کنترل دردهای عصبی، به دستاوردهایی منجر شده که نه‌تنها امید تازه‌ای برای بیماران فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند سیاست‌ها و برنامه‌های نظام سلامت را نیز متحول کند.
اختلالات عصبی از جمله گیرافتادگی‌های عصبی در جهان یکی از شایع‌ترین و پرهزینه‌ترین مشکلات سلامت شناخته می‌شوند به گونه‌ای که در مطالعه‌ای منتشرشده در مجله Lancet، در سال ۲۰۲۱ بیش از ۳.۴ میلیارد نفریعنی حدود ۴۳٪ جمعیت جهان با نوعی از بیماری‌های عصبی زندگی کرده‌اند و این اختلالات منجر به از دست رفتن بیش از ۴۴۳ میلیون سال زندگی سالم شده است.
این آمار نشان‌دهنده رشد ۵۹ درصدی در شیوع بیماری‌های عصبی طی سه دهه گذشته است که عمدتاً به دلیل افزایش سن جمعیت و رشد جمعیت جهانی رخ داده است. سکته مغزی، نوروپاتی دیابتی و گیرافتادگی‌های عصبی مانند سندرم تونل کارپال از جمله عوامل اصلی ناتوانی و مرگ زودرس در این گروه هستند.
در ایران نیز با توجه به شیوع بالای دیابت، سبک زندگی کم‌تحرک و افزایش سن جمعیت، موارد گیرافتادگی عصبی به‌ویژه در اندام فوقانی رو به افزایش است. این اختلالات نه‌تنها کیفیت زندگی بیماران را به‌شدت کاهش می‌دهد بلکه بار اقتصادی قابل‌توجهی بر سیستم سلامت وارد می‌کند از هزینه‌های درمانی مستقیم گرفته تا کاهش بهره‌وری نیروی کار. اهمیت درمان به‌موقع و مؤثر این بیماری‌ها در جلوگیری از ناتوانی‌های مزمن، کاهش درد و ارتقاء عملکرد حرکتی بسیار بالا است.
در دنیای پزشکی، گاهی ساده‌ترین مواد می‌توانند بزرگ‌ترین تحولات را رقم بزنند. «دکستروز» نوعی قند ساده که سال‌هاست در محلول‌های تزریقی استفاده می‌شود، حالا در نقش یک درمانگر دردهای مزمن ظاهر شده است. پژوهشی بین‌المللی با محوریت دانشمندان ایرانی نشان داده که تزریق محلول دکستروز ۵ درصد می‌تواند به‌طور مؤثری درد ناشی از گیر افتادگی اعصاب محیطی را کاهش دهد و عملکرد حرکتی بیماران را بهبود بخشد. این روش درمانی که تحت عنوان «پرولوتراپی» شناخته می‌شود در حال تبدیل شدن به یکی از گزینه‌های ایمن، مقرون‌به‌صرفه و مؤثر در درمان دردهای مزمن است.
پژوهشی بین‌المللی با محوریت دانشمندان ایرانی/ انقلابی در درمان گیرافتادگی‌های عصبی
مقاله دکتر «نسترن مقبولی» پزشک متخصص و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان «بررسی سیستماتیک و متاآنالیز اثربخشی تزریق دکستروز اطراف عصب در نوروپاتی‌های فشاری محیطی اندام فوقانی» که در مجله علمی Heliyon منتشر شد، توجه بسیاری از متخصصان درد، نورولوژی و توانبخشی را به خود جلب کرد. وی در زمینه درمان‌های غیرتهاجمی، بازتوانی عصبی و مدیریت درد مزمن تخصص دارد. مقالات او در مجلات معتبر بین‌المللی منتشر شده و در توسعه درمان دردهای مزمن در ایران نقش فعالی داشته است. مقبولی؛ ایده دهنده و مسوول اجرایی و علمی این پروژه بوده است.
پژوهش پیش رو محصول یک تیم پژوهشی شامل؛ «فاطمه عزیزی» پژوهشگر حوزه سلامت عمومی و مدیریت سلامت، دانش آموخته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، «فائزه صابر قارسو» و «سمانه حیدری» دانشجویان پزشکی، «فرشته عیدی» کاندید دکترای آمار زیستی با تخصص در متاآنالیز، «شیرین جلالی‌نیا» استاد اپیدمیولوژی و عضو وزارت بهداشت و از اعضای کلیدی پروژه جهانی بار بیماری‌ها (GBD) و «امیر کسائیان» استاد آمار زیستی و مدل‌سازی پیشرفته و معاون پژوهشی در مرکزتحقیقات بیماری‌های گوارشی دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
این تیم پژوهشی با تلفیق تخصص‌های بالینی، آماری و مدیریت سلامت، توانسته‌اند مقاله‌ای با اعتبار علمی بالا و کاربردی برای نظام سلامت تولید کنند. این مطالعه تحت حمایت مادی و معنوی مرکز تحقیقات میان رشته ای کاربردی ارتوپدی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران است. گزیده‌ای از این مقاله در ذیل می‌آید:
گیر افتادگی اعصاب محیطی؛ اختلالی با پیامدهای گسترده
گیر افتادگی اعصاب محیطی (Peripheral Nerve Entrapment) یکی از اختلالات شایع در سیستم عصبی محیطی است که در آن اعصاب در نقاط خاصی از بدن تحت فشار مکانیکی یا التهابی قرار می‌گیرند. این فشار می‌تواند ناشی از ساختارهای آناتومیکی اطراف، حرکات تکراری، التهاب موضعی یا آسیب‌های تروماتیک باشد. شایع‌ترین انواع این اختلال شامل سندروم تونل کارپ (در مچ دست) و نوروپاتی اولنار (در آرنج) هستند.
بیماران مبتلا به این اختلالات معمولاً از درد مزمن، بی‌حسی، گزگز، ضعف عضلانی و اختلال در عملکرد اندام‌های فوقانی شکایت دارند. این علائم نه‌تنها کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهند، بلکه می‌توانند توانایی انجام فعالیت‌های روزمره، شغلی و اجتماعی را نیز مختل کنند. درمان‌های رایج شامل داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، تزریق کورتون و در موارد شدید، جراحی هستند. با این حال، بسیاری از بیماران به دنبال روش‌هایی کم‌تهاجمی‌تر و ایمن‌تر هستند و اینجا است که دکستروز وارد میدان می‌شود.
دکستروز چیست و چگونه عمل می‌کند؟
دکستروز نوعی گلوکز ساده است که در محلول‌های تزریقی پزشکی به‌ویژه در غلظت‌های ۵ درصد استفاده می‌شود. در روش پرولوتراپی، این محلول به‌صورت موضعی در اطراف عصب آسیب‌دیده تزریق می‌شود تا اثرات درمانی خود را اعمال کند. مکانیسم‌های احتمالی اثر دکستروز شامل موارد زیر است:
مهار گیرنده‌های TRPV۱: این گیرنده‌ها در انتقال درد نقش دارند و دکستروز می‌تواند با کاهش حساسیت آن‌ها، درد را کاهش دهد.
کاهش التهاب موضعی: دکستروز با مهار ترشح سایتوکاین‌های التهابی مانند TNF-α و IL-۶، التهاب اطراف عصب را کاهش می‌دهد.
تحریک سلول‌های شوآن: این سلول‌ها مسئول بازسازی غلاف عصبی هستند و دکستروز می‌تواند فعالیت آن‌ها را افزایش دهد.
افزایش فاکتورهای رشد عصبی: مطالعات نشان داده‌اند که دکستروز ممکن است باعث افزایش NGF و BDNF شود که در بازسازی و ترمیم اعصاب نقش دارند.
تنظیم اسمولاریته بافتی: دکستروز با تغییر فشار اسمزی در ناحیه تزریق، ممکن است به کاهش فشار مکانیکی روی عصب کمک کند.
نتایج مطالعه: کاهش درد و بهبود عملکرد با دکستروز
نتایج در این مطالعه نشان داد که تزریق دکستروز باعث کاهش قابل توجه درد در کمتر از ۴ هفته پس از درمان می‌شود. این کاهش درد نسبت به تزریق سالین و حتی کورتون‌ها چشمگیرتر بود. همچنین، عملکرد حرکتی بیماران در بازه زمانی یک تا شش ماه بهبود یافت. در برخی مطالعات، دکستروز حتی از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) نیز مؤثرتر عمل کرده است. تحلیل آماری با استفاده از مدل‌های تصادفی و آزمون‌های ناهمگونی نشان داد که میزان اختلاف بین مطالعات پایین بوده و نتایج قابل اتکا هستند. آزمون سوگیری (Egger’s test) نیز نشان داد که سوگیری قابل توجهی در نتایج وجود ندارد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که دکستروز می‌تواند به‌عنوان درمانی مؤثر، ایمن و مقرون‌به‌صرفه برای گیر افتادگی اعصاب محیطی مورد استفاده قرار گیرد. برای ارزیابی کیفیت مطالعات، از ابزارهای ROB-۲ (برای مطالعات تصادفی) و ROBINS-I (برای مطالعات غیرتصادفی) استفاده شد. بیشتر مطالعات کیفیت قابل قبولی داشتند و تنها سه مطالعه دارای نگرانی‌هایی در زمینه سوگیری بودند. مطالعات گذشته‌نگر نیز به دلیل فاصله زیاد بین درمان و پیگیری یا نبود داده‌های کافی، در معرض سوگیری متوسط یا جدی قرار داشتند. با این حال، طراحی مناسب، حجم نمونه کافی، و استفاده از شاخص‌های معتبر در بیشتر مطالعات، اعتبار علمی نتایج را تقویت کرده‌اند. پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند که مطالعات آینده با طراحی‌های طولی، حجم نمونه بیشتر، و پیگیری‌های بلندمدت انجام شوند تا اثربخشی پایدار دکستروز بررسی شود.
نتیجه؛ دکستروز، درمانی ساده با تأثیری عمیق
پژوهش حاضر نشان می‌دهد که دکستروز می‌تواند به‌عنوان درمانی مؤثر، ایمن و مقرون‌به‌صرفه برای دردهای ناشی از گیر افتادگی اعصاب محیطی مورد استفاده قرار گیرد. برخلاف درمان‌های رایج مانند تزریق کورتون که با عوارضی نظیر نازک شدن پوست، آسیب به تاندون‌ها و التهاب‌های ثانویه همراه است، دکستروز فاقد چنین عوارضی بوده و در مطالعات انسانی و حیوانی هیچ اثر منفی جدی از آن گزارش نشده است. از سوی دیگر، اثربخشی دکستروز در کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت و میان‌مدت، آن را به گزینه‌ای جذاب برای پزشکان و بیماران تبدیل کرده است. این روش درمانی نه‌تنها در محیط‌های درمانی تخصصی قابل اجراست، بلکه می‌تواند در کلینیک‌های عمومی نیز با آموزش مناسب مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به نتایج این پژوهش، می‌توان گفت که دکستروز در حال تبدیل شدن به یکی از ستون‌های درمان غیرتهاجمی دردهای عصبی است. البته پژوهشگران تأکید دارند که برای تعیین دقیق دوز، تعداد جلسات تزریق، و بررسی اثربخشی بلندمدت، مطالعات بیشتری با طراحی‌های پیشرفته‌تر مورد نیاز است. همچنین، بررسی اثرات دکستروز در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند فیزیوتراپی یا داروهای ضدالتهاب می‌تواند افق‌های جدیدی در مدیریت دردهای مزمن بگشاید. در نهایت، این پژوهش نه‌تنها گامی علمی در مسیر درمان‌های نوین است، بلکه نمونه‌ای موفق از همکاری بین‌المللی پژوهشگران ایرانی با مراکز علمی جهان محسوب می‌شود. اگر این مسیر با حمایت نهادهای علمی و درمانی ادامه یابد، شاید به‌زودی شاهد ورود دکستروز به پروتکل‌های رسمی درمانی در سطح جهانی باشیم. درمانی ساده، بی‌خطر، و مؤثر که از دل پژوهش‌های ایرانی برخاسته است./ایرنا
اختلالات عصبی از جمله گیرافتادگی‌های عصبی در جهان یکی از شایع‌ترین و پرهزینه‌ترین مشکلات سلامت شناخته می‌شوند به گونه‌ای که در مطالعه‌ای منتشرشده در مجله Lancet، در سال ۲۰۲۱ بیش از ۳.۴ میلیارد نفریعنی حدود ۴۳٪ جمعیت جهان با نوعی از بیماری‌های عصبی زندگی کرده‌اند و این اختلالات منجر به از دست رفتن بیش از ۴۴۳ میلیون سال زندگی سالم شده است.
این آمار نشان‌دهنده رشد ۵۹ درصدی در شیوع بیماری‌های عصبی طی سه دهه گذشته است که عمدتاً به دلیل افزایش سن جمعیت و رشد جمعیت جهانی رخ داده است. سکته مغزی، نوروپاتی دیابتی و گیرافتادگی‌های عصبی مانند سندرم تونل کارپال از جمله عوامل اصلی ناتوانی و مرگ زودرس در این گروه هستند.
در ایران نیز با توجه به شیوع بالای دیابت، سبک زندگی کم‌تحرک و افزایش سن جمعیت، موارد گیرافتادگی عصبی به‌ویژه در اندام فوقانی رو به افزایش است. این اختلالات نه‌تنها کیفیت زندگی بیماران را به‌شدت کاهش می‌دهد بلکه بار اقتصادی قابل‌توجهی بر سیستم سلامت وارد می‌کند از هزینه‌های درمانی مستقیم گرفته تا کاهش بهره‌وری نیروی کار. اهمیت درمان به‌موقع و مؤثر این بیماری‌ها در جلوگیری از ناتوانی‌های مزمن، کاهش درد و ارتقاء عملکرد حرکتی بسیار بالا است.
در دنیای پزشکی، گاهی ساده‌ترین مواد می‌توانند بزرگ‌ترین تحولات را رقم بزنند. «دکستروز» نوعی قند ساده که سال‌هاست در محلول‌های تزریقی استفاده می‌شود، حالا در نقش یک درمانگر دردهای مزمن ظاهر شده است. پژوهشی بین‌المللی با محوریت دانشمندان ایرانی نشان داده که تزریق محلول دکستروز ۵ درصد می‌تواند به‌طور مؤثری درد ناشی از گیر افتادگی اعصاب محیطی را کاهش دهد و عملکرد حرکتی بیماران را بهبود بخشد. این روش درمانی که تحت عنوان «پرولوتراپی» شناخته می‌شود در حال تبدیل شدن به یکی از گزینه‌های ایمن، مقرون‌به‌صرفه و مؤثر در درمان دردهای مزمن است.
پژوهشی بین‌المللی با محوریت دانشمندان ایرانی/ انقلابی در درمان گیرافتادگی‌های عصبی
مقاله دکتر «نسترن مقبولی» پزشک متخصص و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان «بررسی سیستماتیک و متاآنالیز اثربخشی تزریق دکستروز اطراف عصب در نوروپاتی‌های فشاری محیطی اندام فوقانی» که در مجله علمی Heliyon منتشر شد، توجه بسیاری از متخصصان درد، نورولوژی و توانبخشی را به خود جلب کرد. وی در زمینه درمان‌های غیرتهاجمی، بازتوانی عصبی و مدیریت درد مزمن تخصص دارد. مقالات او در مجلات معتبر بین‌المللی منتشر شده و در توسعه درمان دردهای مزمن در ایران نقش فعالی داشته است. مقبولی؛ ایده دهنده و مسوول اجرایی و علمی این پروژه بوده است.
پژوهش پیش رو محصول یک تیم پژوهشی شامل؛ «فاطمه عزیزی» پژوهشگر حوزه سلامت عمومی و مدیریت سلامت، دانش آموخته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، «فائزه صابر قارسو» و «سمانه حیدری» دانشجویان پزشکی، «فرشته عیدی» کاندید دکترای آمار زیستی با تخصص در متاآنالیز، «شیرین جلالی‌نیا» استاد اپیدمیولوژی و عضو وزارت بهداشت و از اعضای کلیدی پروژه جهانی بار بیماری‌ها (GBD) و «امیر کسائیان» استاد آمار زیستی و مدل‌سازی پیشرفته و معاون پژوهشی در مرکزتحقیقات بیماری‌های گوارشی دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
این تیم پژوهشی با تلفیق تخصص‌های بالینی، آماری و مدیریت سلامت، توانسته‌اند مقاله‌ای با اعتبار علمی بالا و کاربردی برای نظام سلامت تولید کنند. این مطالعه تحت حمایت مادی و معنوی مرکز تحقیقات میان رشته ای کاربردی ارتوپدی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران است. گزیده‌ای از این مقاله در ذیل می‌آید:
گیر افتادگی اعصاب محیطی؛ اختلالی با پیامدهای گسترده
گیر افتادگی اعصاب محیطی (Peripheral Nerve Entrapment) یکی از اختلالات شایع در سیستم عصبی محیطی است که در آن اعصاب در نقاط خاصی از بدن تحت فشار مکانیکی یا التهابی قرار می‌گیرند. این فشار می‌تواند ناشی از ساختارهای آناتومیکی اطراف، حرکات تکراری، التهاب موضعی یا آسیب‌های تروماتیک باشد. شایع‌ترین انواع این اختلال شامل سندروم تونل کارپ (در مچ دست) و نوروپاتی اولنار (در آرنج) هستند.
بیماران مبتلا به این اختلالات معمولاً از درد مزمن، بی‌حسی، گزگز، ضعف عضلانی و اختلال در عملکرد اندام‌های فوقانی شکایت دارند. این علائم نه‌تنها کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهند، بلکه می‌توانند توانایی انجام فعالیت‌های روزمره، شغلی و اجتماعی را نیز مختل کنند. درمان‌های رایج شامل داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، تزریق کورتون و در موارد شدید، جراحی هستند. با این حال، بسیاری از بیماران به دنبال روش‌هایی کم‌تهاجمی‌تر و ایمن‌تر هستند و اینجا است که دکستروز وارد میدان می‌شود.
دکستروز چیست و چگونه عمل می‌کند؟
دکستروز نوعی گلوکز ساده است که در محلول‌های تزریقی پزشکی به‌ویژه در غلظت‌های ۵ درصد استفاده می‌شود. در روش پرولوتراپی، این محلول به‌صورت موضعی در اطراف عصب آسیب‌دیده تزریق می‌شود تا اثرات درمانی خود را اعمال کند. مکانیسم‌های احتمالی اثر دکستروز شامل موارد زیر است:
مهار گیرنده‌های TRPV۱: این گیرنده‌ها در انتقال درد نقش دارند و دکستروز می‌تواند با کاهش حساسیت آن‌ها، درد را کاهش دهد.
کاهش التهاب موضعی: دکستروز با مهار ترشح سایتوکاین‌های التهابی مانند TNF-α و IL-۶، التهاب اطراف عصب را کاهش می‌دهد.
تحریک سلول‌های شوآن: این سلول‌ها مسئول بازسازی غلاف عصبی هستند و دکستروز می‌تواند فعالیت آن‌ها را افزایش دهد.
افزایش فاکتورهای رشد عصبی: مطالعات نشان داده‌اند که دکستروز ممکن است باعث افزایش NGF و BDNF شود که در بازسازی و ترمیم اعصاب نقش دارند.
تنظیم اسمولاریته بافتی: دکستروز با تغییر فشار اسمزی در ناحیه تزریق، ممکن است به کاهش فشار مکانیکی روی عصب کمک کند.
نتایج مطالعه: کاهش درد و بهبود عملکرد با دکستروز
نتایج در این مطالعه نشان داد که تزریق دکستروز باعث کاهش قابل توجه درد در کمتر از ۴ هفته پس از درمان می‌شود. این کاهش درد نسبت به تزریق سالین و حتی کورتون‌ها چشمگیرتر بود. همچنین، عملکرد حرکتی بیماران در بازه زمانی یک تا شش ماه بهبود یافت. در برخی مطالعات، دکستروز حتی از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) نیز مؤثرتر عمل کرده است. تحلیل آماری با استفاده از مدل‌های تصادفی و آزمون‌های ناهمگونی نشان داد که میزان اختلاف بین مطالعات پایین بوده و نتایج قابل اتکا هستند. آزمون سوگیری (Egger’s test) نیز نشان داد که سوگیری قابل توجهی در نتایج وجود ندارد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که دکستروز می‌تواند به‌عنوان درمانی مؤثر، ایمن و مقرون‌به‌صرفه برای گیر افتادگی اعصاب محیطی مورد استفاده قرار گیرد. برای ارزیابی کیفیت مطالعات، از ابزارهای ROB-۲ (برای مطالعات تصادفی) و ROBINS-I (برای مطالعات غیرتصادفی) استفاده شد. بیشتر مطالعات کیفیت قابل قبولی داشتند و تنها سه مطالعه دارای نگرانی‌هایی در زمینه سوگیری بودند. مطالعات گذشته‌نگر نیز به دلیل فاصله زیاد بین درمان و پیگیری یا نبود داده‌های کافی، در معرض سوگیری متوسط یا جدی قرار داشتند. با این حال، طراحی مناسب، حجم نمونه کافی، و استفاده از شاخص‌های معتبر در بیشتر مطالعات، اعتبار علمی نتایج را تقویت کرده‌اند. پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند که مطالعات آینده با طراحی‌های طولی، حجم نمونه بیشتر، و پیگیری‌های بلندمدت انجام شوند تا اثربخشی پایدار دکستروز بررسی شود.
نتیجه؛ دکستروز، درمانی ساده با تأثیری عمیق
پژوهش حاضر نشان می‌دهد که دکستروز می‌تواند به‌عنوان درمانی مؤثر، ایمن و مقرون‌به‌صرفه برای دردهای ناشی از گیر افتادگی اعصاب محیطی مورد استفاده قرار گیرد. برخلاف درمان‌های رایج مانند تزریق کورتون که با عوارضی نظیر نازک شدن پوست، آسیب به تاندون‌ها و التهاب‌های ثانویه همراه است، دکستروز فاقد چنین عوارضی بوده و در مطالعات انسانی و حیوانی هیچ اثر منفی جدی از آن گزارش نشده است. از سوی دیگر، اثربخشی دکستروز در کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت و میان‌مدت، آن را به گزینه‌ای جذاب برای پزشکان و بیماران تبدیل کرده است. این روش درمانی نه‌تنها در محیط‌های درمانی تخصصی قابل اجراست، بلکه می‌تواند در کلینیک‌های عمومی نیز با آموزش مناسب مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به نتایج این پژوهش، می‌توان گفت که دکستروز در حال تبدیل شدن به یکی از ستون‌های درمان غیرتهاجمی دردهای عصبی است. البته پژوهشگران تأکید دارند که برای تعیین دقیق دوز، تعداد جلسات تزریق، و بررسی اثربخشی بلندمدت، مطالعات بیشتری با طراحی‌های پیشرفته‌تر مورد نیاز است. همچنین، بررسی اثرات دکستروز در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند فیزیوتراپی یا داروهای ضدالتهاب می‌تواند افق‌های جدیدی در مدیریت دردهای مزمن بگشاید. در نهایت، این پژوهش نه‌تنها گامی علمی در مسیر درمان‌های نوین است، بلکه نمونه‌ای موفق از همکاری بین‌المللی پژوهشگران ایرانی با مراکز علمی جهان محسوب می‌شود. اگر این مسیر با حمایت نهادهای علمی و درمانی ادامه یابد، شاید به‌زودی شاهد ورود دکستروز به پروتکل‌های رسمی درمانی در سطح جهانی باشیم. درمانی ساده، بی‌خطر، و مؤثر که از دل پژوهش‌های ایرانی برخاسته است./ایرنا
